Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun ardından Ulu Önderimiz Mustafa Kemal Atatürk öncülüğünde “Milli Mimari” adı ile bir hareket başlamıştır. Mimari açıdan bir devrim niteliğinde olan bu gelişme ile o dönemde yapılmış pek çok yapı bu gün karşımıza Cumhuriyet Dönemi'nden gelen eşsiz yapılar olarak karşımıza çıkmaktadır. Cumhuriyetimizin 100. yıl dönümünü kutlarken farklı işlevlerdeki Cumhuriyet yapılarını bu yazıda ele alıyoruz.
Türk Tarih Kurumu Binası /ANKARA
Türk Tarih Kurumu Binası, Cansever’in Ertur Yener ile tasarladığı ve Ankara’da inşa ettiği ilk uygulama projelerindendir. Yaşadığı coğrafyayı keşfetmeye ve tarihsel süreci göz önünde bulundurarak tasarım yapmaya önem veren mimarın, Ertur Yener ile tasarladığı Türk Tarih Kurumu binası tasarımı ve yapının ana işleviyle toplumun geçmişini ele almaktadır.
Turgut Cansever’in genellikle yapılarında kullandığı yapı malzemesi betonarme iken Türk Tarih Kurumu binasında, binanın bulunacağı şehrin doğa, kültürel ve iklim özelliklerini analiz etmeyi es geçmemiş, adeta şehrin bir sentezini yaparak yapıda modern malzemeyi geleneksel bir biçimde sunmayı tercih etmiş, buna ek olarak da plan şemasını organize ederken güneş ışınlarının geliş açılarını kullanması tasarımında esere yön vermiştir.
Florya Atatürk Deniz Köşkü / İSTANBUL
Mustafa Kemal Atatürk için İstanbul Belediyesi tarafından 1935 yılında açılan proje yarışmasını kazanan mimar Seyfi Arkan’a yaptırılan köşk, yazlık bir konut olarak sahilden 70 metre uzaklıkta deniz tabanına çakılan sütunlar üzerine yapılmış ve karaya bir köprüyle bağlanmıştır. Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk 1936 yılının Haziran ve Temmuz aylarında uzunca bir süre burada yaşamış, siyasal ve bilimsel toplantılar için köşkü özellikle kullanmıştır.
Ahşap iskelesiyle karaya bağlanılan köşk, geniş bir bahçeye sahiptir. Köşkün içerisinde yatak odası, banyo ve büyük bir kütüphane ile çalışma odası bulunmaktadır.
İstanbul Manifaturacılar Çarşısı İMÇ / İSTANBUL
İstanbul Manifaturacılar çarşısı (İMÇ) kentin önemli modern yapılarından biridir. Süleymaniye Külliyesi’nin gölgesinde, tarihin yüküyle yüzleşmeyi göze almış modern bir yapı kompleksidir. Mimarlar yapıda Eminönü’ndeki hanlardan etkilenmişlerdir.
Projede dükkanlar, bulvar yönüne göre bir duruş sergilemektedir. Süleymaniye yönünde görüş sağlayan avlular çevresine ve yaya alanları üzerinde akıcı bir yaya ulaşımı sağlayacak biçimde yerleştirilmiştir. Yapıda yaya ve araç sirkülasyonu tasarım sayesinde ayrılmıştır.
Tenis Kulübü / ANKARA
1938 yılında, dönemin spor teşkilatında tenisten sorumlu, il spor müdürü Kerim Bükey’in girişimi ile 19 Mayıs Stadyumu’nun arkasına yapılan iki kıl zeminli tenis kortu, orijinal master planı ve buna göre inşa edilen iki yapısı İtalyan Mimar Paolo Vietti-Violi tarafından tasarlanan 19 Mayıs Spor Kompleksi’nde tenis işlevine başlanmıştır. Tenis sporunun ulusal ve uluslararası maçlar ile Ankara’da popülerlik kazanması ile birlikte 1954’de açılan ve halen kullanılmakta olan projesini mimar Reha Ortaçlı’nın hazırladığı bir Tenis Kulübü projesi faaliyete geçer. Hazırlanan Tenis Kordu projesi inşa edildiği dönemin modern mimari yaklaşımını temsil eden pek çok özgün detay barındırır. Aşağıdaki fotoğrafta görünen 19 Mayıs Stadyumu 2018 tarihinde yıkılmıştır.
Orijinal yapı iki katlı ve kompakt bir forma sahiptir önünde yer alan kortlara paralel konumlanmıştır. Yapının farklı olarak oluşturulduğu özgün bir biçimi ve silüeti vardır. Yer düzlemine göre açılı planlanmış betonarme yan cepheleri çatı hizasında her iki yandan farklı açılarla ortaya doğru eğim verilerek kırıklı bir düz çatıyı oluşturmakta, çatı plağı bir kabuk gibi binayı iki yandan sarmaktadır.
Dönemde farklı spor dallarına ait mimari öğelerin de kent içi mekanlarda nasıl yer edinebileceği ile ilgili düşünceler ortaya çıkmış, bu düşüncelerin kurgulanması ile gerçekleştirilen farklı spor tesisleri de kent içi mekanlarda oluşturulmuştur. Bir örnek olarak oluşturulan yapılardan biri de Ankara Tenis Kulübü’dür.
Bu yazıda Cumhuriyet Dönemi sonrasındaki 4 yapı ele alınmıştır. Ancak şu an kentlerde çevremize baktığımızda bu döneme işaret eden pek çok yapı ile karşılaşılabilmektedir.
Kaynaklar
http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=410&RecID=4225
https://imc.org.tr/tarihceler/1001
http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=442&RecID=5746
https://www.mimarhane.org/turk_tarih_kurumu/
https://www.herumutortakarar.com/ankara-tenis-kulubu/
https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/istanbul/gezilecekyer/florya-ataturk-denz-kosku
